Kalibrasyon Nedir, Nasıl Yapılır, Ne İşe Yarar?
Kalibrasyon Nedir?
Kısaca Kalibrasyon Doğru ölçüm için yapılan uygulama veya işlem, anlamına gelir.
Yani ölçüm yapan cihazın ölçülmesi de diyebiliriz, ölçüm aleti; cetvel veya üzerinde hacim belirtir çizgiler bulunan sıvı ölçüm kabı gibi basit gereçler olabileceği gibi terazi, termometre, saat, voltmetre gibi aletler, hatta tıbbi cihazlar veya uzay araştırmalarında kullanılan cihazlar gibi komplike ekipman da olabilir.
Kalibrasyon, TDK’ya göre Fransızca “Calibration” kelimesinden Türkçeye geçmiş, “Ölçümleme” “Ayarlama” anlamına gelir. Kalibrasyon testi için ize TDK; “Doğru ölçüm için yapılan uygulama veya işlem.” demiştir. İngilizce calibration; 1. Bir ölçme aletini doğru bir biçimde işlem yapabilmesi için bir veya daha fazla standarda göre kontrol etme. 2. Bir ölçü cetveline derecelendirme uygulama.
Kalibrasyonun resmi tanımı: “belirli koşullarda, ilk aşamada ölçüm standartları tarafından sağlanan büyüklük değerleri ve ölçüm belirsizlikleri ile bunlara karşılık gelen gösterge değerleri ve ilgili ölçüm belirsizlikleri arasında bir ilişkinin oluşturulduğu, ikinci aşamada ise bu bilginin ölçüm sonucunun göstergeden elde edilmesinde kullanıldığı işlemler dizisidir” şeklinde belirtilmiştir.
Kalibrasyon Ne Değildir?
Günlük dilde “ayarlama” anlamında kullanılsa da cihazın ayarlanması değildir. Daha açık ifadeyle, yanlış ölçen bir ölçüm aletinin doğru ölçecek şekilde ayarlanması değildir. Bu işlemin adı “ayarlama”dır (adjustment). Kalibrasyon, cihazın ölçüm belirsizliğinin belirlenmesi de değildir.
Kalibrasyon Neden Gereklidir?
Ölçüm yaptığınıza göre ölçtüğünüz şeyin ölçüm değeri sizin için önemli ve bilmek istiyorsunuz. Kalibrasyonu yapılmamış bir cihazla yapılan ölçümün sonucunda elde edilen ölçüm değeri bir varsayımdan ibarettir (ölçüm aletinin doğru ölçtüğü varsayımı); dolayısıyla ölçümün mantığına ters şekilde muğlaklık içerir. Örneğin imal ettiğiniz sanayi ürününün boyu, elinizdeki lazerli uzunluk ölçüm cihazına göre 220 mm, fakat uzunluk ölçüm cihazınızın 220 mm’si gerçekte kaç mm? İşte kalibrasyon bunu bilmenizi sağlar.
Kalibrasyon Nasıl Yapılır?
Kalibrasyon çeşitli standartlara göre yapılmaktadır. Bu amaçla çeşitli önceden kalibre edilmiş ve doğruluğu kesin olacak şekilde bilinen kalibrasyon sistemleri kullanılır. İstenen kalitenin sağlanması için, kaliteyi doğrudan etkileyen noktalarda yapılan ölçümlerin her zaman belli bir doğrulukta olması gerekir. ISO 9001 standardı gereği yapılan ölçme işlemlerinin doğruluğundan emin olunabilmesi için cihaz veya ekipmanların kalibrasyonları yaptırılmalı ve işlemlerin rutinleştirilmesi için bir sistem oluşturulmalıdır.
Ölçü büyüklüğü uzunluk, açı ve sıcaklık gibi ölçülebilen fiziksel bir büyüklüktür ve ölçme yöntemleri ile belirlenebilen ve rastlantıdan bağımsız fiziksel gerçektir. Ölçü değerleri, kaçınılamayan ölçü sapmaları nedeniyle olasılık hesapları kurallarına göre teorik ortalama değer çevresinde dağılır. Bu değer, ölçü sonucunun umut değeridir. Ölçü sonucu, ölçü değerlerinden fiziksel ve matematiksel ilişkiler ile türetilir ve bir ölçü birimi ile tanımlanan sayı ile ifade edilir.
Bir ürünün kalitesi, kalite sistemi içinde yürütülen ve gerektiğinde ürünün kalitesi ile ilgili tüm gereklilikleri yerine getirdiğini gösteren tüm planlı ve sistematik faaliyetler olarak tanımlanan kalite güvence sistemi içinde gerçekleştirilir. Kalite güvence sistemi içinde bir ürünün kalitesi hakkında karar vermek için başvurulan temel kriter standartlardır. Standart, bir fikir birliği sonucunda oluşturulmuş olan bir ürün, hizmet yada yönteme ilişkin gereklilikleri tanımlayan ve yetkili bir organ tarafından verilmesi mümkün olan bir dokümandır.
Ne zaman kalibrasyon gereklidir?
Kalibrasyon Çeşitleri
Üretilen cihazlar kullanım yerleri ve amaçlarına göre çeşitli şekillerde kalibre edilebilmektedir. Bu cihazların bazılarında tek bir kalibrasyon yeterli bulunurken bazı cihazlarda ise birden fazla kalibrasyon yapılması gerekebilir.
Mesela tansiyon aletleri kan basıncını ölçmek amacıyla kullanılmaktadır. Burada değerlendirilen veri sadece basınç cinsinden olacağı için basınç kalibrasyonu yapmak yeterlidir. Fakat bir pH metresi, sıvının pH metresini ölçmenin yanı sıra bu sıvının sıcaklığını da ölçülebilir. Bu durumda bu cihaz için iki tür kalibrasyon yapılması gerekmektedir.
Her ne tipte olursa olsun tüm ölçüm cihazları belli periyotlarla kalibrasyona girmeli, tespit edilen sapma ve belirsizliklerine dikkat edilerek kullanılmalıdır. Bu hem üretim maliyetlerini düşürmek hem de ürün kalitesini arttırmak için gereklidir.
